اعمال بدن به وسیله‌ی دو سیستم عمده تنظیم می‌شوند: سیستم عصبی و سیستم هورمونی یا غدد درون ریز. به طور کلی، سیستم هورمونی بدن، با کنترل اعمال متابولیک مختلف بدن، کنترل سرعت واکنش‌های شیمیایی در سلول‌ها یا انتقال مواد از غشاء سلول‌ها یا جنبه‌های دیگر متابولیسم سلولی از قبیل رشد و ترشح سروکار دارد.
پاره ای اثرات هورمونی در طی چند ثانیه به وجود می‌آید. در حالی که پاره ای دیگر فقط چندین روز قوت لازم دارند تا شروع شوند و سپس برای هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه می‌یابند.
انواع هورمون‌های غدد درون ریز به شرح زیر هستند:
هورمون رشد
که باعث رشد تقریبا تمام سلول‌ها و بافت‌های بدن می‌شوند.
- آدرنوکورتیکوتروپین: که قسمت قشری غده فوق کلیوی را وادار به ترشح هورمون‌های قشر فوق کلیوی می‌کند و هورمون محرک غده تیروئید که موجب ترشح تیروکسین و تری یدوتیرونین از غده تیروئید می‌شود.
- هورمون محرک فولیکولی: که موجب رشد فولیکول‌ها در تخمدان قبل از تخم گذاری و نیز پیشبرد تشکیل اسپرماتوزوئیدها در بیضه‌ها می‌شود.
- هورمون لوتئینی: که نقش مهمی در ایجاد تخم گذاری بازی می‌کند و نیز موجب ترشح هورمون‌های جنسی زنانه از تخمدان‌ها و تستوسترون از بیضه‌ها می شود.
- پرولاکتین: که موجب پیشبرد تکامل و رشد پستان‌ها و ترشح شیر می‌شود
هورمون‌های هیپوفیز خلفی
- هورمون ضد ادراری: هورمون ضد اداری (یا وازوپریسین) که کلیه‌ها را وادار به احتباس آب می‌کند و محتوی آب بدن را افزایش می‌دهد. همچنین در غلظت زیاد موجب تنگی رگ‌های خونی در سراسر بدن و افزایش فشار خون می‌شود.
- اکسی توسین: که رحم را در جریان زایمان منقبض و به این ترتیب به خروج نوزاد کمک می‌کند، همچنین سلول‌های میواپیتلیال را در پستان‌ها منقبض کرده و بدین وسیله شیر را در هنگام مکیدن پستان توسط نوزاد به بیرون می‌راند.
هورمون‌های فوق کلیوی
- کورتیزول: که دارای اعمال متابولیک متعددی برای کنترل، متابولیسم پروتئین‌ها، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها است.
- آلدوسترون: که دفع سدیم توسط کلیه‌ها را کاهش و دفع پتاسیم را افزایش می‌دهد.
هورمون‌های غده تیروئید
- تیروکسین و تری یدوتیرونین: که سرعت واکنش‌های شیمیایی را در سلول‌های بدن افزایش می‌دهند و سطح عمومی متابولیسم بدن را بالا می‌برند.
- کلی تونین: که موجب پیشبرد رسوب کلسیم در استخوان‌ها می‌شود و از این راه غلظت کلسیم در مایع خارج سلولی را کاهش می‌دهد.
هورمون‌های جزایر لانگرهانس (در لوزالمعده)
- انسولین: که موجب پیشبرد ورود گلوکز به داخل قسمت اعظم سلول‌های بدن شده و از این راه سرعت متابولیسم بیشتر کربوهیدرات‌ها را کنترل می‌کند.
- گلوکاگون: که آزاد شدن گلوکز از کبد به جریان خون را افزایش می‌دهد.
- سوماتواستاتین: که باعث کنترل انسولین و گلوکاگون در جزایر لانگرهانس در لوزالمعده می‌شود.
هورمون‌های تخمدان‌ها
- استروژن‌ها: که تکامل و رشد اندام‌های جنسی زنانه، پستان و انواع مشخصات جنسی ثانویه را بر عهده دارد.
- پروژسترون: که باعث ترشحات رحمی توسط غدد آندومتر رحم می‌شود و همچنین به پیشبرد تکامل و رشد دستگاه ترشحی پستان‌ها کمک می‌کند.
هورمون‌ها بیضه‌ها:
هورمون بیضه‌ها تستوسترون است که رشد اندام‌های جنسی مردانه را تحریک می‌کند و موجب پیشبرد تکامل و رشد مشخصات جنسی ثانویه مردانه می‌شود.
هورمون غده پاراتیروئید
هورمون غده پاراتیروئید، پاراتورمون است که غلظت یون کلسیم در مایع خارج سلولی را به وسیله‌ی جذب کلسیم از روده، دفع کلسیم توسط کلیه‌ها و آزاد شدن کلسیم از استخوان‌ها، کنترل می‌کند.
جفت
- گونادوتروپین کوریونیک: که موجب پیشبرد رشد جسم زرد و ترشح استروژن‌ها و پروژسترون توسط جسم زرد می‌شود.
- استروژن‌ها: که موجب پیشبرد رشد اندام‌های جنسی مادر و بعضی از بافت‌های جنین می‌شود.
- پروژسترون: که موجب رشد ویژه آندومتر رحم قبل از لانه گزینی تخمک بارور شده می‌گردد. این هورمون احتمالاً موجب پیشبرد تکامل بعضی از بافت‌ها و اندام‌های جنین می‌شود و به تکامل دستگاه ترشحی پستان‌های مادر کمک می‌کند.
- سوماتوماموتروپین انسانی: که احتمالاً موجب پیشبرد رشد بعضی از بافت‌های جنین شده و نیز به تکامل و رشد پستان‌های مادر کمک می‌کند.
چنان که گذشت پیداست سیستم هورمونی قسمت اعظم اعمال متابولیک بدن توسط غدد درون ریز کنترل می‌شوند.
توجه: دو عامل مهمی که سلامت انسان بستگی به آن دارد، عبارت است از سلامت اعصاب و دیگری تعادل هورمون‌های درون ریز که موجب درست عمل کردن اندام‌های بدن یک فرد است. کلیه غدد درون ریز موجود در بدن انسان، با رشته‌های عصبی کار می‌کنند و می‌توانند وظایف خود را به درستی انجام دهند. اگر رشته‌های عصبی دچار هر گونه اختلالی شوند به همین نسبت هم غدد درون ریز کارکردشان مختل و بدن از حالت تعادل خارج خواهد شد و در نتیجه انواع بیماری‌ها بروز خواهد کرد.
منبع: استاد خدادادی
